Visziekten, algemeen:
Je zou kunnen
stellen, net zoals bij de mens of andere zoogdieren, dat indien een vis
in ideale omstandigheden kan leven, hij dan ook zou sterven van ouderdom
en dit zonder ziek te worden.
Helaas, of misschien maar gelukkig, is er in deze wereld nauwelijks of
geen plaats voor die 'ideale leefwereld' en zullen ook vissen ziek
worden en sterven. De natuurlijke selectie, of die bekende 'wet van de
sterkste' zorgt er dan voor dat zieke vissen zich niet meer kunnen
verdedigen en tenslotte zullen ten ondergaan als prooi voor de andere
onderwaterbewoners. Misschien is dit maar goed ook want met het
verdwijnen van de zieke vis zal de kans kleiner worden dat de ziekte
wordt doorgegeven aan andere vissen en op deze manier blijft de ziekte
en sterfte min of meer onder controle. Het zelfregulerend vermogen van
de natuur!
De gezonde vis heeft "een ingebouwd besef" van mogelijke gevaren rondom
hem enerzijds, maar anderzijds hebben vissen een rustig leven in hun
natuurlijke omgeving, meestal in scholen en dat zorgt ervoor dat ze niet
al te veel adrenaline in het bloed hebben; adrenaline dat het
immuunsysteem danig kan beïnvloeden.
Meteen komen we aan "de" boosdoener wat betreft ziekte bij vissen en dat
is meer dan duidelijk 'STRESS'
Stress.
Wat veroorzaakt stress bij vissen?
Stress is een conditie, een leefomstandigheid, waarin de vis niet meer
in staat is om zijn normale fysiologisch leven te leiden en dit
tengevolge van verschillende negatieve invloeden. De toleranties worden
overschreden.
Enkele typische voorbeelden:
-'Chemische' stressfactoren:
*Slechte waterkwaliteit: door bv te weinig zuurstof of
een niet aangepaste zuurgraad van het water.
*Watervervuiling: illegale lozingen, insecticiden, ....
*Voedingsproblemen: bv te weinig aan eiwitten. (eerder voor
vijvers)
*Ammoniak of nitriet verstoringen.
-'Biologische' stressfactoren:
*Overbevolking met als gevolg te weinig voeding,
zuurstofgebrek,...
*Veel roofvis, agressie van andere soorten, verdediging van het
territorium,...
*Aanwezigheid van micro-organismen, ziekteverwekkend of niet.
*Macro-organisme zoals bv in- en uitwendige parasieten.
-'Fysische' stressfactoren:
*Temperatuur: wordt beschouwd als een van de meest
belangrijke factoren.
*Licht: te veel of te weinig.
*Ongewone geluiden.
*Ongewone gasvorming in het water.
-'Handeling' stressfactoren:
*Visvangst.
*Vis uitzetting en transport (vijver)
*Behandelen van ziektes door toedienen van medicatie (vijver)
Top
Op al deze
stressfactoren gaat de vis een reactie vertonen, die in eerste instantie
niet of nauwelijks te bemerken valt, maar die bij verlenging van die
stressfactor kan leiden tot ziekte, shock of dood.
Deze reactie kent een drietal fasen:
1.Alarmfase:
++ De bijnier (geen echte bijnier zoals bij mensen) gaat hormonen
afscheiden waardoor
het bloedsuikergehalte gaat stijgen.
Er is dus meer energie beschikbaar voor een
noodsituatie en noodreactie.
++ Het mineraalmetabolisme raakt in de war en de osmoseregulatie
wordt verstoord.
(zie vis anatomie en waterhuishouding)
Zoetwatervissen gaan hierdoor extra vocht
opnemen en zoutwatervissen verliezen dan veel vocht.
Dit vergt heel wat extra energie van het
systeem.
++ De ademhalingsfrequentie gaat omhoog, de bloeddruk stijgt en de
reserve van de rode bloedcellen
komt in de bloedbaan.
++ De ontstekingswerende werking wordt onderdrukt door
hormonenafscheiding van de bijnier.
2.Weerstandfase:
++ De vis is in staat om zich, voor een beperkte periode dan, aan
te passen aan deze stressfactoren.
Gedurende deze periode zal de vis er
meestal normaal uitzien en ook normaal reageren.
Wat echter niet zichtbaar is, is dat de vis
zijn energiebronnen en reserves aan het uitputten is.
3.Uitputting:
++ Als de stress te lang aanhoudt en de vis zich niet heeft kunnen
aanpassen zullen alle reserves op
zijn en is de vis totaal uitgeput. Hij is
nu supervatbaar voor ziektes en kan bezwijken aan de
gevolgen ervan.
Zoals hierboven aangehaald kan de vis nu sneller ziek worden, maar wat
verstaan we onder 'ziek worden'
Je kan het omschrijven als een abnormale toestand die wordt getypeerd
door een graduele aftakeling van de vis en zijn fysiologische systemen,
waardoor hij ook niet meer normaal kan functioneren.
Er ontstaat een on-evenwicht met zijn natuurlijke omgeving en zichzelf.
Juist zoals bij mensen hebben ook vissen een weerstand tegen ziekten en
worden ingeval van het 'uitbreken' van een ziekte niet alle vissen ziek.
Er moeten duidelijk een aantal factoren aanwezig zijn eer ze echt
vatbaar worden voor de ziekteverwekkers en de ziekte oplopen.
Welke verdedigingsmiddelen heeft de vis tegen ziekten? Welke zijn de
beschermende barrières tegen infecties?
=De slijmlaag: deze vormt een fysische laag (afsluiting) tegen het
binnendringen van organismen
uit zijn omgeving.
Door de aanwezigheid van bepaalde enzymen en antistoffen vormt het
slijm ook een soort
chemische barrière tegen de indringers. Verder zorgt slijm ervoor
dat de vis vlot door het
water kan bewegen en speelt het ook een rol in die waterhuishouding
van de vis.
=De schubben en de huid beschermen de vis tegen kwetsuren. Open wonden
zijn natuurlijk
'de' ideale ingang voor ziektekiemen.
=Een ontstekingsreactie is, net zoals bij ons, een natuurlijk
verdedigingsmiddel tegen
vreemde, niet lichaamseigen stoffen.
Het lichaam gaat trachten om de indringer te isoleren en te
vernietigen.
Typisch voor een ontsteking zijn pijn, zwelling, roodheid van de
huid en warm worden
van de ontstekingshaard.
=Het lichaam gaat na een infectie 'antilichamen' aanmaken tegen deze
specifieke indringer
en zal in de toekomst beschermd zijn tegen een zelfde infectie. Je
kan dit perfect vergelijken
met de mens. Als baby ben je ook veel vatbaarder voor allerlei
infecties omdat je niet de kans
kreeg om antilichamen aan te maken. Na het doormaken (= echt ziek
worden) van een infectie
maakt het lichaam deze antilichamen aan.
Ook om deze reden zijn jonge vissen kwetsbaarder dan hun oudere
soortgenoten.
Top
Wat zijn nu de invloeden van stress op deze beschermende barrières?
-Alle vormen van
stress zullen de chemische samenstelling van de slijmlaag beïnvloeden
wat met zich meebrengt dat deze slijmlaag minder efficiënt zal werken.
Ook de osmoseregeling gaat om zeep.
-Een erg vervelend iets is dat er minder slijm is en dat het min of
meer zal verdwijnen.
Minder chemische en ook minder fysische weerstand van de slijmlaag met
als gevolg meer
weerstand in het water, meer energieverbruik en het uitputten van de
reserves.
-Schubben en huid worden eerder beschadigd door 'behandel'stress
(visvangst, visuitzetting)
en iedere verdwenen schub of iedere huidkwetsuur is een ingangspoort voor
infecties.
Hevig paaigedrag of vechtpartijen kunnen ook aanleiding geven tot huid-
en schubbeschadiging.
-Door een hormonale storing ten gevolge van stress zal het
ontstekingsmechanisme afnemen
en kan de infectie uitbreiden.
-Vooral temperatuurstress (te koud water) kan er de oorzaak van zijn
dat het hele
immuunsysteem stilvalt.
Ook te hoge temperatuur is schadelijk voor de vis, maar de invloed op het
immuunsysteem
is niet aangetoond.
Het 'uitsturen' van de antilichamen wordt sterk verhinderd door koude
temperatuurstress.
Het zal te lang duren voor ze actief worden en het kwaad zal reeds
geschied zijn.
Tenslotte zullen we een aantal visziekten beschrijven.
Veel hierna beschreven ziekten zullen vooral in aquaria en kleinere
siervijvers voorkomen. In grotere waters zal de natuur wel voor zichzelf
zorgen en is er ook niet meteen een behandeling voorhanden. We zullen
ook niet, of nauwelijks ingaan op behandelingen van ziekten omdat dit
toch het specifieke domein is van een dierenarts, en dat zijn we tot
nader order nog altijd niet.
Om een klein
beetje het overzicht te behouden zullen we het onderscheid maken tussen
de verschillende "veroorzakers".
Ook even opmerken dat, hoe klein de kans ook is, het mogelijk zou zijn
dat er besmettingsgevaar is voor de mens.
We denken dan in de eerste plaats aan salmonella en tuberculose.
Bescherm jezelf steeds met rubberen handschoenen en respecteer de
normale hygiënische omstandigheden.